مقدمه
در تاریخ 28 خرداد ۱۴۰۰ سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران برگزار میشود و در کمتر از یک ماه مانده به این انتخابات و با مشخص شدن کاندیداها یکی از برنامههای مهم و اساسی کاندیداها میتواند در حوزه نظام تامین اجتماعی کشور باشد چرا که جمعیت دهها میلیونی منتظر هستند تا ببینند دولت سیزدهم چه برنامهها و راهکارهایی برای حوزه رفاه و تامین اجتماعی دارد تا بر اساس آن تصمیم خود را مشخص کنند، اما نظام تامین اجتماعی و یا بهتر بگویم نظام چندلایه تامین اجتماعی چیست؟
در سند چشم انداز ۲۰ ساله نظام جمهوری اسلامی ایران، برخورداری از سلامت، رفاه، امنیت غذایی، تأمین اجتماعی، فرصتهای برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد مستحکم خانواده به دور از فقر فساد و تبعیض و… مورد تاکید قرار گرفتهاست. علاوه بر این در سیاستهای کلی ابلاغ شده از سوی رهبر جمهوری اسلامی ایران موارد زیر قابل توجه است:
بهبود کیفیت زندگی، سلامت، امنیت غذایی، تربیت بدنی، رفع فقر، حمایت از گروههای آسیبپذیر و تحقق عدالت اجتماعی دگرگونی در نظام پرداخت یارانهها، پرداختهای انتقالی دولت و شفافسازی یارانههای پنهان در اقتصاد کشور همراه و همزمان با اجرای سیاستهای جبرانی و تقویت نظامهای جامع تامین اجتماعی و حمایت از اقشار محروم.
ساز و کاری که برای رسیدن به این اهداف مشخص شده را میتوان در قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی مصوب ۱۳۸۳ جستجو کرد، بر اساس این قانون وزارت رفاه و تامین اجتماعی مسئولیت امور حاکمیتی نظام تامین اجتماعی کشور و ساماندهی نهادهای بیمهای و حمایتی را به عهده گرفت و بعد از ادغام با دو وزارتخانه تعاون و کار و امور اجتماعی در سال ۱۳۹۰ این وظایف به وزارتخانه جدید تعاون کار و رفاه اجتماعی سپرده شد.
در نظام چندلایه تامین اجتماعی کشور با توجه به چند سطحی بودن ارائه خدمات و مزایای رفاهی، تکلیف و جایگاه حوزه های امدادی، بیمهای و حمایتی کشور مشخص و جمعیت کشور در بین لایهها و در جای خود قرار گرفته اند و متولیان امر در هر لایه مشخص شده و به انجام تکالیف خود در قبال جمعیت تحت پوشش عمل نموده و به نوعی در این زمینه ساماندهی صورت میگیرد.
بطور مشخص استقرار نظام تامین اجتماعی چندلایه پشتوانهای محکم برای رفاه و تامین معیشت مردم، کاهش فقر، توزیع درآمد، رفاه ملی، افزایش تولید ناخالص ملی، نهادینه سازی امنیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه، ایجاد همبستگی و مشارکت بیشتر آحاد کشور، رشد و توسعه پایدار کشور، حمایت از نیروی انسانی، انتقال و ضربهگیری تنشهای روابط کار ، بهبود فضای کسب کار، ایجاد عزت نفس و کرامت انسانی، افزایش انگیزه کاری و رضایت شغلی، امنیت فردی و خانوادگی و فراهمسازی محیطی سالم و توام با آرامش برای نیروهای مولد جامعه خواهد بود، که این مسئولیت بس سنگین و خطیر اگر به درستی انجام شود، میتواند بسیاری از مشکلات حال حاضر جامعه را رفع نماید، تنها کافیست با نگاهی به سازمانها و نهادهایی که در این بخش حضور دارند به گستره و اهمیت این نظام پی ببریم.
سازمان تامین اجتماعی، صندوق بازنشستگی کشوری، سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح، صندوق بیمه روستائیان و عشایر، کمیته امداد حضرت امام، سازمان بهزیستی کشور، سازمان بیمه سلامت، صندوقهای بازنشستگی اختصاصی، سازمانها و نهادهای امدادی و اورژانسی کشور.
بطور عمومی این سازمانها و نهادها دارای دو مشکل هستند:
- مشکلات درونی
- مشکلات بیرونی
مشکلات درونی عبارتند از: ساختارهای کهنه و قدیمی، تعدد بخشنامهها و دستورالعملها، عدم استفاده مناسب از آی تی (فهم حداقلی از دیجیتال شدن)، کاهش ضریب پشتیبانی، کسربودجه، عدم سرمایهگذاری مناسب، بحران مدیریت غیرتخصصی، ناتوانی در پوشش کامل جمعیتی به خصوص در نظامهای حمایتی، ضعف در شناسایی جامعه هدف، عدم بازنگری و به روز رسانی قوانین مربوطه، عدم پاسخگویی و فقدان سیستم جامع ارتباطات مردمی هوشمند.
مشکلات بیرونی شامل: پایین بودن تولید ناخالص داخلی، تورم، نرخ بالای بیکاری، مداخلات سیاسی، مدیریت دولتی، فقدان نظام رگولاتوری، عدم شناخت کافی نظام تصمیمساز و تصمیمگیر از ماهیت عملکردی نظام تامین اجتماعی، کاهش جمعیت و به تبع آن کاهش ورودی ها، افزایش امید به زندگی و حرکت به سوی جمعیت سالمندی و به تبع آن افزایش پرداختها، پاندمی کرونا.
از آنجا که اعلام برنامههای آتی میتواند نقش بسیار مهم و بسزایی در تصمیم مردم داشته باشد لذا گروه ده ها میلیونی زیرمجموعه نظام جامع تأمین اجتماعی کشور شامل کارگران، کارفرمایان، بازنشستگان، مددجویان، سرپرستان خانوار و زنان بیسرپرست، بیصبرانه منتظر هستند تا برنامه کاندیداهای ریاست جمهوری را درخصوص مشکلات مطروحه بدانند، برنامههایی که میتواند شامل موارد زیر باشد، عبارتند از :
- ایجاد نظام چندلایه تامین اجتماعی کشور
- ساماندهی نظام پرداخت یارانه در کشور
- بحران مدیریت و مدیریت های سیاسی
- سازماندهی و پایداری نهادهای بیمهای و حمایتی به خصوص صندوقهای بیمهای کشور
- ایجاد نظام رگولاتوری در بخش بیمه کشور
- جبران و ترمیم آثار پاندمی بر گروههای زیر مجموعه نظام تامین اجتماعی کشور
- ساماندهی مجموعه اقتصادی زیر مجموعه نظام تامین اجتماعی کشور
کاملاً بدیهی و روشن است که وضعیت کنونی و شرایط فعلی نظام تامین اجتماعی کشور به گونهای است که عدم توجه به آن و فقدان برنامه برای رسیدگی هرچه سریعتر به آن میتواند بحرانها و خسارتهای جبران ناپذیری به نظام جمهوری اسلامی ایران حتی در کوتاه مدت وارد نماید.